ভাৰতৰ ভূগোল (Geography of India) – পৰীক্ষাৰ বাবে উপযোগী টোকা
১. ভৌগোলিক অৱস্থান আৰু সীমা
ভাৰত দক্ষিণ এছিয়াৰ এখন দেশ, যি উত্তৰত হিমালয় পৰ্বতৰ পৰা আৰম্ভ হৈ দক্ষিণত ভাৰত মহাসাগৰলৈ বিস্তৃত। ইয়াৰ পূব অংশত বংগোপসাগৰ আৰু পশ্চিমে আৰব সাগৰ অৱস্থিত। ভাৰত ৮°৪'N ৰ পৰা ৩৭°৬'N অক্ষাংশ আৰু ৬৮°৭'E ৰ পৰা ৯৭°২৫'E দ্রাঘিমাংশৰ ভিতৰত অৱস্থিত। ইয়াৰ মুঠ ভূমি প্ৰায় ৩২,৮৭,২৬৩ বৰ্গ কিলোমিটাৰ।
২. পৰ্বত, শৃংখলা আৰু মালভূমি
-
হিমালয়: উত্তৰ সীমান্তত অৱস্থিত এই পৰ্বতমালাই ভাৰতক উত্তৰ দিশৰ পৰা প্ৰাকৃতিক কিলাৰ দৰে ৰক্ষা কৰে। ইয়াত কাঞ্চনজংঘা (৮৫৯৮ মিটাৰ) অন্যতম উচ্চ শৃংগ।
-
ডেক্কান মালভূমি: দক্ষিণ ভাৰতত বিস্তৃত এই মালভূমিখন কঠিন শিলৰ দ্বাৰা গঠিত।
-
অৰাবল্লী, বিন্ধ্য আৰু সতপুৰা: মধ্য আৰু পশ্চিম ভাৰতত পোৱা পৰ্বতশৃংখলাসমূহ।
-
পশ্চিমঘাট-পূবঘাট: দক্ষিণ ভাৰতৰ উপকূলীয় অঞ্চলত বিস্তৃত, জৈৱবৈচিত্ৰ্যত সমৃদ্ধ।
৩. নদী আৰু জলসম্পদ
-
উত্তৰ ভাৰতৰ নদী: গঙ্গা, ব্ৰহ্মপুত্ৰ আৰু ইন্দাছ নদী গৰাকী হিমালয়ৰ পৰা উৎপন্ন।
-
দক্ষিণ ভাৰতৰ নদী: গোদাবৰী, কৃষ্ণা, কাবেৰী, মহানদী আদি।
-
প্ৰসিদ্ধ হ্ৰদ: ডাল (কাশ্মীৰ), লোকটাক (মণিপুৰ), চিলিকা (ওড়িষ্যা)।
আমাৰ অন্য লেখাঃ-পৰিৱেশ বিজ্ঞান সম্বদ্বীয়
৪. জলবায়ু আৰু ঋতুসমূহ
ভাৰতত মৌসুমি জলবায়ু বিদ্যমান। সাধাৰণতে বছৰত চাৰিটা মুখ্য ঋতু দেখা যায়: গ্ৰীষ্ম (মাৰ্চ-জুন), বৰ্ষা (জুন-ছেপ্টেম্বৰ), শৰত (অক্টোবৰ-নৱেম্বৰ), আৰু শীত (ডিচেম্বৰ-ফেব্ৰুৱাৰী)। দক্ষিণ-পশ্চিম মৌসুমি বতাহই দেশত অধিকাংশ বৃষ্টিপাত দিয়ে।
পঢ়ক তপন পায়েঙৰ বাতৰি কাকতত প্ৰকাশ পোৱা লেখাটিঃ-অসমত উষ্ণতা বৃদ্ধি পোৱাৰ সংকটজনক কাৰকসমূহ
৫. মাটিৰ প্ৰধান প্ৰকাৰসমূহ
-
পলসুৱা মাটি: গঙ্গা-ব্ৰহ্মপুত্ৰ উপত্যকাত পোৱা যায়; অতি উৰ্বৰ।
-
কৃষ্ণ মাটি : ডেক্কান মালভূমিত পোৱা যায়, তুলা চাষৰ বাবে উপযোগী।
-
লেটাৰাইট মাটি: অতি বৃষ্টিপাতযুক্ত অঞ্চলত গঠিত; পশ্চিমঘাটত বিস্তৃত।
-
ৰঙা আৰু পাহাৰীয়া মাটি: দক্ষিণ, পূব আৰু উত্তৰ-পূব ভাৰতত পোৱা যায়।
৬. উদ্ভিদ আৰু বনজ সম্পদ
-
বনাঞ্চল: ভাৰতৰ প্ৰায় ২৪% এলেকা বনাঞ্চলৰ অন্তৰ্গত।
-
বনৰ প্ৰকাৰ: উষ্ণমণ্ডলীয় আর্দ্ৰ বন, শুকান পাতজৰা বন, কাঁইটযুক্ত বন, আৰু পাহাৰীয়া আলপাইন বন।
-
গুৰুত্বপূর্ণ গছ: শাল, চন্দন, নিম, বাঁশ, তেঁতুল আদি।
৭. কৃষি আৰু ফচল
-
চাষৰ ধৰণ: খৰিফ (জুন-অক্টোবৰ), ৰবি (নৱেম্বৰ-এপ্ৰিল), আৰু জায়েদ (মাৰ্চ-জুন)।
-
খাদ্য ফচল: ধান, গম, মেইজ, জোৱাৰ, বজৰা।
-
আর্থ-আৰ্হি ফচল: তুলা, পাট, চুগাৰকেন, কফি, তামাক।
৮. খনিজ সম্পদসমূহ
-
কয়লা: ঝাড়খণ্ড, ছত্তীশগড়, পশ্চিমবঙ্গত পোৱা যায়।
-
লোহা, বক্সাইট, মেংগানিজ: কৰ্ণাটক, ওড়িশা আৰু ঝাড়খণ্ডত পোৱা যায়।
-
তেল আৰু গেছ: অসমৰ দুলিয়াজান, গুজৰাট, আৰু মুম্বাই উচ্চভূমিত উৎপাদিত।
৯. জনসংখ্যা, ভাষা আৰু জাতি-গোষ্ঠী
-
জনসংখ্যা: ভাৰত বিশ্বৰ দ্বিতীয় সৰ্বাধিক জনসংখ্যাযুক্ত দেশ (১৪০ কোটিতকৈ অধিক)।
-
ভাষা: সংবিধানে স্বীকৃতি দিয়া ২২টা ভাষা আছে। হিন্দী আৰু ইংৰাজী ৰাজভাষা হিচাপে ব্যৱহৃত।
-
জাতিগত গঠন: ইণ্ডো-আৰ্য, দ্ৰাবিড়, মঙ্গোলয়েড গোষ্ঠী বেছি পৰিমাণে দেখা যায়।
১০. প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগসমূহ
-
ভূমিকম্প: উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চল, হিমালয় অঞ্চল, গুজৰাট ভূমিকম্প প্রবণ।
-
ঘূৰ্ণিবতাহ: বংগোপসাগৰৰ উপকূলত প্ৰায়ে চক্রবাত হয়।
-
বানপানী: গঙ্গা, ব্ৰহ্মপুত্ৰ উপত্যকাত বছৰি বানে ধ্বংস সাধন কৰে।
MCQs (নির্বাচন ভিত্তিক প্ৰশ্ন)
-
ভাৰতৰ সৰ্ববৃহৎ নদী কোনখন?
-
(A) গঙ্গা ✅
-
(B) ইন্দাছ
-
(C) গোদাবৰী
-
(D) ব্ৰহ্মপুত্ৰ
-
-
কোনখন মাটি তুলা চাষৰ বাবে উপযোগী?
-
(A) আলোভিয়াল
-
(B) লেটাৰাইট
-
(C) কৃষ্ণ ✅
-
(D) ৰঙা
-
-
ভাৰতৰ কিমানটা ভাষা সংবিধানে স্বীকৃতি দিছে?
-
(A) ২১
-
(B) ২২ ✅
-
(C) ১৮
-
(D) ২০
-
হিমালয় পৰ্বত কোন দিশত অৱস্থিত?
-
(A) দক্ষিণ ভাৰত
-
(B) উত্তৰ ভাৰত ✅
-
(C) পূব ভাৰত
-
(D) পশ্চিম ভাৰত
-
-
চিলিকা হ্ৰদ কোন ৰাজ্যত অৱস্থিত?
-
(A) অসম
-
(B) ওড়িশা ✅
-
(C) কাশ্মীৰ
-
(D) তামিলনাডু
-
